Nieskończenie dziękuję za wysłanie książki. Czy pozwolisz, że nie będę teraz o niej mówił? Rozpocząłem strasznie długą pracę, biorąc pod uwagę moje wątłe siły i krótką przyszłość, i nie mogę dołożyć jeszcze fatygi napisania dłuższego listu. Ale jednocześnie nie mogę powstrzymać się od jej przeczytania, i mam wrażenie, że napisałeś wielką i piękną książkę, i byłbym szczęśliwy, gdybym zasłużył na podobną uwagę z twojej strony o mojej książce, kiedy już będzie skończona!

Marcel Proust do Daniela Halévy’ego, 1909 r.

Lektura listów pisarzy, poetów, artystów, po­mimo nieskrępowanego dostępu do ich dzieł, jest zawsze spojrzeniem zza kulis na akt twór­czy, a może i akt założycielski przyszłych utwo­rów czy kreacji artystycznych. Podczas gdy bel­le epoque osiąga pełnię swojego rozkwitu, dwóch młodzieńców, zafascynowanych literaturą i po­ezją, spotyka się w liceum Condorceta w Pary­żu. Marcel Proust, autor późniejszego, wybitne­go W poszukiwaniu straconego czasu, i Daniel Halévy, przyszły eseista, historyk i tłumacz, po­dejmują w 1888 roku korespondencję, przery­waną co prawda długimi okresami milczenia, ale trwającą aż do śmierci pierwszego z nich, do 1922 roku. Te dwie różne osobowości prowadzą w li­stach, na przestrzeni kilkudziesięciu lat, polemikę w kwestiach tak dla nich istotnych, jak literatura, poezja, pisarstwo, ale i światopoglądowych, od­noszących się do bieżących wydarzeń, zwłasz­cza tych dramatycznych, jak sprawa Dreyfusa, czy katastrofalnych, jak Wielka Wojna.

Raczej trudno byłoby dojrzeć w listach Pro­usta i Halévy’ego historię przyjaźni, która na­wiązała się w ławach szkolnych i przetrwała doświadczenia życia dojrzałego. Natomiast jesteśmy świadkami tego, jak wspólne zami­łowanie do literatury i poezji młodzieńczego okresu budowało obie tożsamości i, pomimo niezgodności poglądów, niekiedy radykalnie różnych, pozwoliło im obu wejść w dialog, w którym zawsze znajdowała się przestrzeń dla wzajemnej estymy.

Beata Dobroszek (z posłowia Zdolni chłopcy piszą listy)